Historia społeczności żydowskiej w Błoniu jest świadectwem ich znaczącego wkładu w rozwój miasta oraz tragicznych wydarzeń, które doprowadziły do jej zagłady podczas II Wojny Światowej.
Początki i Rozwój Społeczności Żydowskiej w Błoniu
Początki społeczności żydowskiej w Błoniu sięgają XV wieku, kiedy to pierwsze zapisy historyczne wspominają o ich obecności. Przez wieki, ze względu na różne zakazy osadnictwa, społeczność ta pozostawała stosunkowo mała. Sytuacja zmieniła się radykalnie w 1862 roku, kiedy to zniesiono zakaz osiedlania się Żydów. Od tego momentu społeczność żydowska zaczęła dynamicznie rozwijać się i aktywnie uczestniczyć w życiu miasta. W ciągu zaledwie kilkudziesięciu lat, liczba Żydów w Błoniu wzrosła z 20 w 1808 roku do 1027 w 1862 roku, a w 1921 roku osiągnęła liczbę 1262 osób. W tym okresie Błonie stało się znaczącym ośrodkiem życia żydowskiego, z rozwiniętym handlem i rzemiosłem. Żydzi w Błoniu byli znani z handlu zbożem i ziarnem siewnym oraz z rzemiosła, w tym krawiectwa i szewstwa, co miało istotny wpływ na rozwój gospodarczy miasta.
Społeczność Żydowska w Okresie Międzywojennym
W okresie międzywojennym społeczność żydowska w Błoniu kontynuowała swój rozwój, utrzymując stabilną strukturę społeczną i gospodarczą. W 1926 roku powstała Spółdzielcza Kasa Bezprocentowa, która miała na celu wspieranie lokalnych rzemieślników i kupców, w tym wielu Żydów. W życiu politycznym miasta aktywnie uczestniczyły różne żydowskie organizacje, takie jak syjoniści, ortodoksi, Poalej Syjon, Mizrachi, Brit ha-Zohar oraz Aguda. Ich działalność miała znaczący wpływ na życie społeczne i polityczne Błonia. W wyborach do rady gminy w 1924 roku syjoniści zdobyli większość mandatów, co świadczy o ich rosnącej roli w życiu publicznym miasta. W 1939 roku Żydzi uzyskali dwa mandaty do Rady Miasta, co było odzwierciedleniem ich znaczącej pozycji w społeczności lokalnej. Społeczność żydowska w Błoniu była aktywna nie tylko w handlu i rzemiośle, ale także w życiu kulturalnym i edukacyjnym, przyczyniając się do rozwoju miasta.
Zagłada Społeczności Żydowskiej w Błoniu
Zagłada społeczności żydowskiej w Błoniu rozpoczęła się wraz z wkroczeniem Niemców do miasta 17 września 1939 roku. Ten tragiczny okres w historii miasta charakteryzował się brutalnymi prześladowaniami i grabieżami. Już w pierwszych dniach okupacji niemieckiej zamordowano 40 Żydów, co było zapowiedzią dalszych tragicznych wydarzeń. W jesieni 1939 roku powołano Judenrat, czyli Radę Żydowską, która miała za zadanie zarządzać sprawami społeczności żydowskiej pod niemiecką okupacją. Judenrat działał do 17 lutego 1941 roku, kiedy to nastąpiło całkowite wysiedlenie Żydów z Błonia do getta warszawskiego.
W Błoniu przebywało wówczas około 900 żydowskich uchodźców z różnych części Polski. Byli oni pod opieką Komitetu Żydowskiej Samopomocy Społecznej, który został powołany przez American Joint Distribution Committee w Warszawie. Komitet organizował pomoc humanitarną, w tym kuchnię ludową, która wydawała 360 obiadów dziennie. W marcu 1940 roku w Komitecie działali Izrael Wajcberg jako prezes, Dawid Kirszenbaum jako magazynier, Berek Herc jako skarbnik, a także Moszek Wajsapel i Abram Gewer.
W grudniu 1940 roku Niemcy utworzyli getto w Błoniu, gdzie uwięzili około 2,1 tysiąca Żydów. Warunki życia w getcie były ekstremalnie trudne, z powodu braku odpowiedniej ilości żywności, lekarstw i podstawowych środków do życia. Getto w Błoniu zostało zlikwidowane w dniach 17–19 lutego 1941 roku, co oznaczało praktyczny koniec istnienia społeczności żydowskiej w mieście. Wszyscy mieszkańcy getta zostali wywiezieni do getta warszawskiego, a stamtąd do niemieckiego nazistowskiego obozu śmierci Treblinka.
Zagłada społeczności żydowskiej w Błoniu jest jednym z najbardziej tragicznych rozdziałów w historii miasta. Stanowi ona przypomnienie o okrucieństwach wojny i konsekwencjach nienawiści rasowej, a także o ważności pamięci historycznej i edukacji w zakresie Holokaustu.